અંતરિક્ષયાત્રીઓ માટે પૃથ્વી પર પરત ફરવું જેટલું રોમાંચક હોય છે, તેટલું જ પડકારજનક પણ હોય છે. મહિનાઓ સુધી અંતરિક્ષમાં રહ્યા પછી જ્યારે આ યાત્રીઓ પરત આવે છે, ત્યારે તેમના શરીરમાં અનેક ફેરફારો થાય છે.
નવી દિલ્હી: અંતરિક્ષયાત્રીઓ માટે પૃથ્વી પર પરત ફરવું જેટલું રોમાંચક હોય છે, તેટલું જ પડકારજનક પણ હોય છે. મહિનાઓ સુધી અંતરિક્ષમાં રહ્યા પછી જ્યારે આ યાત્રીઓ પરત આવે છે, ત્યારે તેમના શરીરમાં અનેક ફેરફારો થાય છે. આમાંથી એક રસપ્રદ ફેરફાર 'બેબી ફીટ' તરીકે ઓળખાય છે. આ એવી સ્થિતિ છે, જેમાં અંતરિક્ષયાત્રીઓ બાળકોની જેમ ડગમગતા ચાલે છે. વૈજ્ઞાનિકો માને છે કે ગુરુત્વાકર્ષણના અભાવે શરીરનું સંતુલન પ્રભાવિત થાય છે અને પગની ચામડીમાં પણ ફેરફાર આવે છે.
બેબી ફીટનું કારણ શું છે?
અંતરિક્ષમાં રહેતા દરમિયાન એસ્ટ્રોનોટ્સના પગની ચામડીનો જાડો ભાગ ધીમે ધીમે ખતમ થઈ જાય છે. તેનું કારણ એ છે કે ત્યાં તેમને પોતાના તળિયાનો ઉપયોગ કરવાની જરૂર પડતી નથી. પૃથ્વી પર જ્યારે આપણે ચાલીએ છીએ, ત્યારે આપણા પગના તળિયા સતત સપાટીના સંપર્કમાં રહે છે, જેના કારણે ત્યાંની ચામડી સખત થઈ જાય છે. પરંતુ અંતરિક્ષમાં એવું નથી, કારણ કે એસ્ટ્રોનોટ્સ ઝીરો ગ્રેવિટીમાં તરતા રહે છે. જ્યારે તેઓ પાછા પૃથ્વી પર આવે છે, ત્યારે તેમના પગ અત્યંત નાજુક અને સંવેદનશીલ બની જાય છે, બિલકુલ નવજાત શિશુના પગ જેવા. તેથી તેઓ થોડા સમય સુધી યોગ્ય રીતે ચાલી શકતા નથી.
ગુરુત્વાકર્ષણની ઉણપથી સંતુલન પર અસર
ગુરુત્વાકર્ષણની ગેરહાજરીમાં માત્ર ચામડી જ નહીં, પણ શરીરની સ્નાયુઓ અને હાડકાં પણ નબળા પડી જાય છે. અંતરિક્ષમાં મહિનાઓ ગાળ્યા પછી એસ્ટ્રોનોટ્સને પૃથ્વી પર ચાલવામાં મુશ્કેલી પડે છે, કારણ કે તેમનું શરીર ફરીથી ગુરુત્વાકર્ષણને અનુકૂળ થવાનો પ્રયાસ કરે છે. લાંબા સમય સુધી અંતરિક્ષમાં રહેવાથી તેમના શરીરમાં બોન ડેન્સિટી લોસની સમસ્યા પણ જોવા મળે છે. આ હાડકાંને નબળા બનાવે છે અને ક્યારેક તેમના ફ્રેક્ચર થવાનો ખતરો પણ વધી જાય છે.
કેવી રીતે સામાન્ય થાય છે એસ્ટ્રોનોટ્સ?
એસ્ટ્રોનોટ્સને અંતરિક્ષમાં રહેતા દરમિયાન પણ પોતાની સ્નાયુઓ અને હાડકાંને મજબૂત રાખવા માટે નિયમિત કસરત કરવાની સલાહ આપવામાં આવે છે. તેઓ રોજાના લગભગ 2.5 કલાક સુધી અંતરિક્ષ સ્ટેશન પર ખાસ રીતે તૈયાર કરેલી એક્સરસાઇઝ મશીનોનો ઉપયોગ કરે છે. આમાં ડેડલિફ્ટ્સ, સ્ક્વોટ્સ, બેન્ચ પ્રેસિંગ અને ટ્રેડમિલ રનિંગનો સમાવેશ થાય છે. આ ઉપરાંત, હાડકાંની મજબૂતી જાળવી રાખવા માટે તેઓ કેલ્શિયમ અને વિટામિન ડી સપ્લિમેન્ટ્સ પણ લે છે.
અંતરિક્ષમાંથી પરત ફર્યા પછી રિકવરીમાં કેટલો સમય લાગે છે?
પૃથ્વી પર પરત ફર્યા પછી એસ્ટ્રોનોટ્સને સંપૂર્ણપણે સામાન્ય થવામાં થોડા અઠવાડિયાનો સમય લાગી શકે છે. આ દરમિયાન તેઓ ખાસ રિહેબિલિટેશન પ્રોગ્રામમાંથી પસાર થાય છે, જેમાં ફિઝિકલ થેરેપી અને સંતુલન સુધારવા માટેના કસરતનો સમાવેશ થાય છે. ધીમે ધીમે તેમની ચામડી, હાડકાં અને સ્નાયુઓ ફરીથી મજબૂત થાય છે અને તેઓ પહેલાની જેમ સરળતાથી ચાલવા-ફરવા લાગે છે.
