ਇਸਰੋ ਨੇ ਸਪੈਡੈਕਸ ਮਿਸ਼ਨ ਅਧੀਨ ਚੇਜ਼ਰ ਅਤੇ ਟਾਰਗੇਟ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਡੌਕ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਫਲਤਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਸਪੇਸ ਤਕਨੀਕ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲੇਗੀ।
ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਪੇਸ ਏਜੰਸੀ ਇਸਰੋ (ISRO) ਨੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡੀ ਸਫਲਤਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸਰੋ ਨੇ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦੋ ਉਪਗ੍ਰਹਿ (ਸੈਟੇਲਾਈਟਸ) ਨੂੰ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨ (ਡੌਕਿੰਗ) ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖਾਸ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਲਈ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸਪੇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕਈ ਨਵੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਰਾਹ ਖੋਲ੍ਹਦੀ ਹੈ।
ਇਸਰੋ ਦਾ ਇਹ ਮਿਸ਼ਨ SPADEX (Space Docking Experiment) ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਛੋਟੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ – ਚੇਜ਼ਰ (Chaser) ਅਤੇ ਟਾਰਗੇਟ (Target) – ਨੂੰ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸੀ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਜੁੜਨਾ, ਯਾਨੀ ‘ਡੌਕ’ ਕਰਨਾ।
‘ਡੌਕਿੰਗ’ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਉਂ ਖਾਸ ਹੈ?
‘ਡੌਕਿੰਗ’ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਤਕਨੀਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਪੇਸ ਯਾਨ ਜਾਂ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੁੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੰਮ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਚਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਗੁਰੂਤਵਾਕਰਸ਼ਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਅਤੇ ਸਭ ਕੁਝ ਸਟੀਕ ਟਾਈਮਿੰਗ ‘ਤੇ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸੇ ਕਾਰਨ, ਇਹ ਤਕਨੀਕ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕੁਝ ਗਿਣੇ-ਚੁਣੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਕੋਲ ਹੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਸੈਟੇਲਾਈਟਸ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੋੜਨ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ ਹਨ।
ਕੀ ਹੈ ਇਸਰੋ ਦਾ ਸਪੈਡੈਕਸ (SPADEX) ਮਿਸ਼ਨ?
ਇਸਰੋ ਦੇ ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ SPADEX, ਯਾਨੀ Space Docking Experiment। ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਦੋ ਛੋਟੇ ਉਪਗ੍ਰਹਿ – Chaser ਅਤੇ Target – ਨੂੰ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਸਰੋ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਸ ਪ੍ਰਯੋਗ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਜਾਂਚਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਪੇਸ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਦੋ ਸੈਟੇਲਾਈਟਸ ਨੂੰ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਸਵੈਚਾਲਿਤ (autonomously) ਜੋੜਨ ਵਿੱਚ ਸਮਰੱਥ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ।
ਇਸਰੋ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਫਲ ਯਤਨ
ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਸਰੋ ਨੇ ਇਹ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਨੋਂ ਸੈਟੇਲਾਈਟ 3 ਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਨ। ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੁਝ ਕੰਮ ਹੱਥੋਂ (ਮੈਨੂਅਲ) ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਦੂਜੀ ਵਾਰ, ਯਾਨੀ ਹੁਣ, ਇਸਰੋ ਨੇ ਹੋਰ ਵੀ ਚੁਣੌਤੀ ਭਰਿਆ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ:
• ਇਸ ਵਾਰ ਸੈਟੇਲਾਈਟਸ 15 ਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ।
• ਪੂਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸਵੈਚਾਲਿਤ (Autonomous) ਰਹੀ, ਯਾਨੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਇਨਸਾਨ ਨੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਖਲ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ।
• ਡੌਕਿੰਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੋਈ, ਜੋ ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਹੈ।
ਡੌਕਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਵਰ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ ਵੀ ਹੋਇਆ
ਕੇਵਲ ਡੌਕਿੰਗ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਇਸਰੋ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋਨੋਂ ਸੈਟੇਲਾਈਟਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ (Power Transfer) ਵੀ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕੀਤਾ। ਯਾਨੀ ਇੱਕ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਨੇ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਊਰਜਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਵੀ।
ਇਹ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਦੀ ਬੈਟਰੀ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਦੂਜਾ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਉਸਨੂੰ ਚਾਰਜ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸਰੋ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਪਾਵਰ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ ਲਗਭਗ 4 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੀਟਰ ਐਲੀਮੈਂਟਸ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਇਹ ਤਕਨੀਕ ਭਾਰਤ ਲਈ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ?
ਇਸਰੋ ਦਾ ਇਹ ਮਿਸ਼ਨ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਤਕਨੀਕੀ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸਪੇਸ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਓ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਕਿਉਂ:
1. ਸਪੇਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲੇਗੀ – ਜਿਵੇਂ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਰੂਸ ਕੋਲ ਸਪੇਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹਨ, ਭਾਰਤ ਵੀ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਪੇਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਲਈ ਇਹ ਤਕਨੀਕ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
2. ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਅਤੇ ਚਾਰਜਿੰਗ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇਗੀ – ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਉਸਦੀ ਬੈਟਰੀ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਇਸ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਠੀਕ ਜਾਂ ਚਾਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
3. ਗਗਨਯਾਨ ਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਇੰਟਰਪਲੈਨੇਟ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲੇਗੀ – ਜੇਕਰ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਚੰਨ ਜਾਂ ਮੰਗਲ ‘ਤੇ ਇਨਸਾਨ ਭੇਜਣਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਡੌਕਿੰਗ ਵਰਗੀ ਤਕਨੀਕ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋਵੇਗੀ।
ਕਿਵੇਂ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ ਇਹ ਮਿਸ਼ਨ?
SPADEX ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇਸਰੋ ਨੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪਲੈਨਿੰਗ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟਸ ਨੂੰ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਡੌਕਿੰਗ ਲਈ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੈਟੇਲਾਈਟਸ ਵਿੱਚ ਸੈਂਸਰ, ਕੈਮਰੇ ਅਤੇ ਨੈਵੀਗੇਸ਼ਨ ਸਿਸਟਮ ਲੱਗੇ ਸਨ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਸਹੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਜੁੜ ਸਕਣ।
ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਕੀ ਹਨ?
ਇਸਰੋ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਪ੍ਰਯੋਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੁਣ ਅੱਗੇ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇਸਰੋ ਜਲਦ ਹੀ ਹੋਰ ਉੱਨਤ ਡੌਕਿੰਗ ਮਿਸ਼ਨ ਪਲੈਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਾਥ ਹੀ ਇਸ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਕਰੂ-ਬੇਸਡ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
```
