દર વર્ષે ૧૧ એપ્રિલના રોજ રાષ્ટ્રીય પનડુબ્બી દિવસ ઉજવવામાં આવે છે, જે દેશની દરિયાઈ સુરક્ષાને સમર્પિત છે અને આ દિવસ ભારતીય નૌસેનાની ગુપ્ત શક્તિ, પનડુબ્બીઓની ભૂમિકાને પ્રકાશિત કરે છે. ભારત હવે માત્ર આયાતકાર નથી, પરંતુ આત્મનિર્ભર દરિયાઈ શક્તિ તરીકે ઉભરી રહ્યું છે. ગ્લોબલ ફાયરપાવર ઈન્ડેક્ષ મુજબ, ભારત હાલમાં વિશ્વનું આઠમું સૌથી મોટું પનડુબ્બી ધારક દેશ છે, જેની કુલ પનડુબ્બીઓની સંખ્યા ૧૮ છે. આમાંથી ઘણી સ્વદેશી છે, જ્યારે ઘણી વૈશ્વિક સહયોગથી વિકસાવવામાં આવી છે.
ભારતની સ્વદેશી પનડુબ્બીઓ: આત્મનિર્ભર ભારતની ઊંડાઈમાં છુપાયેલી શક્તિ
ભારતની પરમાણુ પનડુબ્બી ક્ષમતા હવે વિશ્વને પડકાર આપી શકે છે. ત્રણ મુખ્ય સ્વદેશી પરમાણુ પનડુબ્બીઓ અત્યાર સુધીમાં વિકસાવવામાં આવી છે:
• INS અરિહંત (S2) – આ ભારતની પહેલી સ્વદેશી પરમાણુ પનડુબ્બી છે, જેને 2009માં લોન્ચ કરવામાં આવી હતી અને 2016માં નૌસેનામાં સામેલ કરવામાં આવી હતી. તે 750 કિલોમીટર દૂર સુધી પરમાણુ મિસાઇલ છોડી શકે છે.
• INS અરિઘટ (S3) – 2017માં લોન્ચ કરવામાં આવી અને 2024માં સક્રિય સેવામાં સામેલ થઈ. આ અરિહંત ક્લાસની આગામી પેઢી છે.
• S4 પનડુબ્બી – નવેમ્બર 2021માં લોન્ચ કરવામાં આવેલી આ પનડુબ્બી હજુ પરીક્ષણ તબક્કામાં છે. તેમાં આઠ મધ્યમ અંતરની બેલિસ્ટિક મિસાઇલ છે જેની રેન્જ 3,500 કિમી છે.
• આ પનડુબ્બીઓનું નિર્માણ "એડવાન્સ્ડ ટેકનોલોજિકલ વેસલ" શ્રેણીમાં ભારતની નવી ઓળખ છે.
વિદેશી ટેકનોલોજીના સહયોગથી બનેલી પનડુબ્બીઓ
ભારતે વિવિધ દેશોના સહયોગથી કુલ ૧૭ પનડુબ્બીઓ વિકસાવી છે, જેમાંથી ઘણીનું નિર્માણ ભારતમાં જ કરવામાં આવ્યું છે:
1. કલ્વરી ક્લાસ (Scorpene Class – ફ્રાંસ સાથે ભાગીદારી)
કુલ 6 પનડુબ્બીઓ: INS કલ્વરી, INS ખાંડેરી, INS કરંજ, INS વેલા, INS વાગીર, અને INS વાઘશીર. આ ડીઝલ-ઇલેક્ટ્રિક પનડુબ્બીઓ છે જે ઉચ્ચતમ સ્ટીલ્થ ટેકનોલોજી અને દરિયાઈ યુદ્ધની ક્ષમતાઓથી સજ્જ છે.
2. શિશુમાર ક્લાસ (Type 209 – જર્મની સાથે ભાગીદારી)
કુલ 4 પનડુબ્બીઓ: INS શિશુમાર, INS શંખુશ, INS શાલ્કી, INS શંખુલ. આમાંથી બે પનડુબ્બીઓ સંપૂર્ણપણે ભારતમાં બનાવવામાં આવી હતી, જેનાથી મેક ઇન ઇન્ડિયાની શરૂઆત થઈ હતી.
3. સિંધુઘોષ ક્લાસ (Kilo Class – રશિયા સાથે ભાગીદારી)
કુલ 7 પનડુબ્બીઓ: INS સિંધુઘોષ, INS સિંધુરાજ, INS સિંધુરત્ન, INS સિંધુકેસરી, INS સિંધુકિર્તી, INS સિંધુવિજય, INS સિંધુરાક્ષક. આ પનડુબ્બીઓ ઊંડાણથી દેખરેખ અને દુશ્મન જહાજોને નાબૂદ કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.
આત્મનિર્ભર ભારતની દિશામાં પનડુબ્બી શક્તિનો વિસ્તાર
ભારતીય નૌસેના હવે માત્ર ડીઝલ-ઇલેક્ટ્રિક પનડુબ્બીઓ પર આધારિત નથી, પરંતુ ભવિષ્યની દ્રષ્ટિથી પરમાણુ ઉર્જાથી ચાલતી પનડુબ્બીઓની ક્ષમતાઓનો વિસ્તાર કરી રહી છે. INS અરિન્ધમ અને આગામી પેઢીની પનડુબ્બી પ્રોજેક્ટ્સ પાઇપલાઇનમાં છે, જેનાથી ભારતની દરિયાઈ સાર્વભૌમત્વ વધુ મજબૂત બનશે. ભારતની પનડુબ્બી ક્ષમતા માત્ર સૈન્ય શક્તિ નહીં, પરંતુ વ્યૂહાત્મક સુરક્ષા નીતિનો એક મહત્વનો સ્તંભ બની ગઈ છે.
સ્વદેશી ટેકનોલોજી અને વિદેશી સહયોગનું આ સંતુલન ભારતીય નૌસેનાને એક આધુનિક, ચતુર અને શાંતિથી ઘાતક બળ તરીકે ઉભરી આવી રહી છે. રાષ્ટ્રીય પનડુબ્બી દિવસે આ ગૌરવ કરવું જરૂરી છે કે ભારત હવે સમુદ્રની ઊંડાઈમાં પણ મજબૂતીથી ઉભું છે—દૃશ્યમાંથી ગાયબ, પરંતુ હંમેશા ચોક્કસ.
