ਵਰਤਮਾਨ ਗਲੋਬਲ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਪੇਸ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਨੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਾਕਾਂਖੀ ਯੋਜਨਾ ਤਹਿਤ 20,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਨੂੰ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਭੇਜਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਵਰਤਮਾਨ ਗਲੋਬਲ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਪੇਸ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਦਿਨ-ਪ੍ਰਤੀ-ਦਿਨ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕੜੀ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਯੋਜਨਾ ਤਹਿਤ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ 20,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਭੇਜਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਸੂਸੀ ਅਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਗੇ। ਇਹ ਕਦਮ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।
ਚੀਨ ਦੇ ਇਸ ਮਹੱਤਵਾਕਾਂਖੀ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਨੈੱਟਵਰਕ ਨਾਲ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਪਕੜ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਵੇਗੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਗਲੋਬਲ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਰਣਨੀਤੀਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਸਕੇਗਾ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤ ਵੀ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੁਚੇਤਤਾ ਲਈ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਅਤੇ ਹੋਰ ਤਕਨੀਕੀ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਭਾਵੀ ਖ਼ਤਰੇ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਚੀਨ ਦੇ 20,000 ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਅਤੇ ਕਾਰਜ
ਚੀਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਘੱਟ ਔਰਬਿਟ (Low Earth Orbit) ਵਿੱਚ 20,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਤਾਇਨਾਤ ਕਰੇਗਾ। ਇਹ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਜਾਸੂਸੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸੰਚਾਰ, ਨੈਵੀਗੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨਿਗਰਾਨੀ ਵਰਗੇ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰਨਗੇ, ਪਰ ਮੁੱਖ ਧਿਆਨ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ 'ਤੇ ਰਹੇਗਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਚੀਨ:
- ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਫੌਜੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰੇਗਾ।
- ਰੇਡੀਓ, ਮੋਬਾਈਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਿਕ ਸਿਗਨਲਾਂ ਨੂੰ ਟਰੈਕ ਕਰੇਗਾ।
- ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਐਪਰਚਰ ਰਡਾਰ (SAR) ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੌਸਮ ਜਾਂ ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਸਾਫ਼ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਵੇਗਾ।
- ਕਿਸੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਤੁਰੰਤ ਪਤਾ ਲਗਾਏਗਾ।
- ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਸਪੇਸ ਤੋਂ ਹਰ ਗਤੀਵਿਧੀ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖ ਸਕੇਗਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਜਾਸੂਸੀ ਸਮਰੱਥਾ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਜਾਵੇਗੀ।
ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਜਾਸੂਸੀ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ?
ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ:
- ਇਮੇਜਰੀ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (IMINT): ਉੱਚ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓ ਲੈ ਕੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਫੌਜੀ ਠਿਕਾਣਿਆਂ, ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣਾ।
- ਸਿਗਨਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (SIGINT): ਰੇਡੀਓ, ਮੋਬਾਈਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਿਕ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਟਰੈਕ ਕਰਕੇ ਡੀਕੋਡ ਕਰਨਾ। ਇਹ ਅੱਤਵਾਦ ਅਤੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੂਚਨਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਦਦਗਾਰ ਹੈ।
- ਰਡਾਰ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ: ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਐਪਰਚਰ ਰਡਾਰ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਬੱਦਲਾਂ ਜਾਂ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਾਫ਼ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲੈਣਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਨਿਗਰਾਨੀ ਯਕੀਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਫੌਜੀ ਰਣਨੀਤੀਆਂ, ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਚੇਤਤਾ ਅਤੇ ਤਿਆਰੀ
ਭਾਰਤ ਵੀ ਸਪੇਸ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕਦਮ ਵਧਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ISRO, DRDO, RAW ਅਤੇ NTRO ਮਿਲ ਕੇ ਇਸ ਚੁਣੌਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜੋ:
- ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਸ਼ੱਕੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- ਅੱਤਵਾਦੀ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਅਤੇ ਘੁਸਪੈਠ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਦੀ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪਛਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹਨ।
ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ, ISRO ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਲਾਂਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਦੂਰ ਵਰਗੇ ਫੌਜੀ ਅਭਿਆਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਦੂਰ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਅੱਤਵਾਦੀ ਠਿਕਾਣਿਆਂ 'ਤੇ ਸਹੀ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਡੇਟਾ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਰਹੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਕਾਸ਼ਤੀਰ ਅਤੇ S-400 ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੇ ਵੀ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲੋਂ ਹਵਾਈ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਰੋਕਿਆ।
ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਪੇਸ ਡਿਫੈਂਸ ਨੈੱਟਵਰਕ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ
ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਪੇਸ ਡਿਫੈਂਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਨਵੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਅਪਣਾਈਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:
- ਸਪੇਸ-ਅਧਾਰਤ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਤੇ ਕਾਊਂਟਰਸਪੇਸ ਤਕਨਾਲੋਜੀ: ਭਾਰਤ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਉੱਨਤ ਰੱਖਿਆ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਕਸਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
- ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਕੌਂਸਟੇਲੇਸ਼ਨ: ਕਈ ਛੋਟੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਨੈੱਟਵਰਕ ਬਣਾਉਣਾ ਤਾਂ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖੇਤਰ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੋ ਸਕੇ।
- ਡਰੋਨ ਅਤੇ ਹਾਈ-ਟੈਕ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ: ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਡਰੋਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਿਕ ਉਪਕਰਣਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਾਰਤ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ G20 ਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਜਲਵਾਯੂ, ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰੇਗਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵੀ ਯਕੀਨੀ ਹੋ ਸਕੇਗੀ।
```
