ਹਰ ਸਾਲ 22 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਦਿਵਸ (Earth Day) ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਨ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜਿਸ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਉਹ ਕੋਈ ਆਮ ਥਾਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਾਡਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਘਰ ਹੈ। ਇਹੀ ਉਹ ਥਾਂ ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਸਾਨੂੰ ਜੀਵਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ, ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਸਾਧਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ— ਕੀ ਅਸੀਂ ਇਸ ਦਾ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਿਆਨ ਰੱਖ ਪਾ ਰਹੇ ਹਾਂ?
ਆਜ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਪਿਘਲ ਰਹੇ ਹਨ, ਗਰਮੀ ਵੱਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਹਰ ਥਾਂ ਫੈਲਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪੁੱਛਣਾ ਹੋਵੇਗਾ— ਅਸੀਂ ਕੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ? ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ?
ਧਰਤੀ ਦਿਵਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ?
ਧਰਤੀ ਦਿਵਸ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1970 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਦਾ ਧੂੰਆਂ, ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਦਾ ਕੂੜਾ, ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਕਟਾਈ ਨੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਅਮਰੀਕੀ ਸੈਨੇਟਰ ਗੇਲਾਰਡ ਨੈਲਸਨ (Gaylord Nelson) ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਦਿਨ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ— ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ 22 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ 'Earth Day' ਵਜੋਂ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ।
ਪਹਿਲੇ Earth Day ‘ਤੇ ਲਗਪਗ 2 ਕਰੋੜ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਗਰਿਕ ਸੜਕਾਂ ‘ਤੇ ਉਤਰੇ ਸਨ— ਰੈਲੀਆਂ, ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ, ਪੋਸਟਰਾਂ ਅਤੇ ਸਭਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਬਚਾਅ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਫੈਲਣ ਲੱਗਾ। ਅੱਜ Earth Day ਨੂੰ 190 ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇਸ਼ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਰੋੜਾਂ ਲੋਕ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਧਰਤੀ ਦਿਵਸ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ?
ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਜੀ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ, ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ, ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਕੂੜਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਨਹੀਂ ਚੇਤੇ, ਤਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਇੱਕ ਬਿਮਾਰ, ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਅਤੇ ਅਸਥਿਰ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਜੀਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਧਰਤੀ ਦਿਵਸ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਸਾਡੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ— ਕਿਉਂਕਿ ਜੇਕਰ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਨਹੀਂ ਬਚੀ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਚ ਪਾਵਾਂਗੇ।
ਆਜ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਕੀ-ਕੀ ਖ਼ਤਰੇ ਹਨ?
ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਵੱਡੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ:
- ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ— ਧਰਤੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਰਫ਼ ਪਿਘਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਪੱਧਰ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਅਜੀਬ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਦਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਦੀ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਗਰਮੀ, ਕਦੀ ਅਚਾਨਕ ਹੜ੍ਹ— ਇਹ ਸਭ ਇਸੀ ਦਾ ਅਸਰ ਹੈ।
- ਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ— ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਅਤੇ ਗੱਡੀਆਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦਾ ਧੂੰਆਂ ਹਵਾ ਨੂੰ ਗੰਦਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ਅਤੇ ਗੰਦਗੀ ਸੁੱਟੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
- ਪੇੜਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ— ਜੰਗਲ ਕੱਟੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਘਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਆਕਸੀਜਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਪੇੜ ਵੀ ਘਟ ਰਹੇ ਹਨ।
- ਜੈਵ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀ ਘਾਟ— ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਛੀ, ਜਾਨਵਰ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੁਦਰਤੀ ਘਰ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।
ਧਰਤੀ ਦਿਵਸ 2025 ਦੀ ਥੀਮ: 'Planet vs. Plastics'
ਹਰ ਸਾਲ Earth Day ਦੀ ਇੱਕ ਥੀਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ 2025 ਦੀ ਥੀਮ ਹੈ—“Planet vs. Plastics” ਯਾਨੀ ਧਰਤੀ ਬਨਾਮ ਪਲਾਸਟਿਕ। ਇਹ ਥੀਮ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ ਫੋਕਸ ਕਰਦੀ ਹੈ— ਪਲਾਸਟਿਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ। ਅੱਜ ਪਲਾਸਟਿਕ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ— ਬੋਤਲ, ਥੈਲੀ, ਸਟਰਾ, ਬਰਸ਼, ਖਿਡੌਣੇ, ਪੈਕਿੰਗ… ਲਗਪਗ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ਹੈ।
ਪਰ ਇਹੀ ਪਲਾਸਟਿਕ ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀਆਂ, ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਗੰਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਮਾਈਕ੍ਰੋਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਹੁਣ ਸਾਡੀ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਖਾਣੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।
ਅਸੀਂ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ? ਛੋਟੇ ਕਦਮ, ਵੱਡਾ ਅਸਰ
ਧਰਤੀ ਦਿਵਸ ‘ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇਣਾ ਜਾਂ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਫੋਟੋ ਪਾਉਣਾ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਸਲੀ ਬਦਲਾਅ ਲਿਆਉਣਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵਿਹਾਰਕ ਬਦਲਾਅ ਕਰਨੇ ਹੋਣਗੇ।
1. ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਘਟਾਓ
- ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀਆਂ ਥੈਲੀਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਕਪੜੇ ਜਾਂ ਜੂਟ ਦੀ ਥੈਲੀ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰੋ।
- ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਲਈ ਸਟੀਲ ਜਾਂ ਕਾਂਚ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰੋ।
- ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਪੈਕਿੰਗ ਤੋਂ ਬਚੋ ਅਤੇ ਲੋਕਲ ਮਾਰਕੀਟ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪੈਕਿੰਗ ਵਾਲਾ ਸਮਾਨ ਖਰੀਦੋ।
2. ਪੇੜ ਲਗਾਓ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ
- ਹਰ ਸਾਲ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇੱਕ ਪੌਦਾ ਜ਼ਰੂਰ ਲਗਾਓ।
- ਪੇੜ ਗਰਮੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਆਕਸੀਜਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
3. ਊਰਜਾ ਦੀ ਬਚਤ ਕਰੋ
- ਕਮਰੇ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੇ ਸਮੇਂ ਲਾਈਟ ਅਤੇ ਪੱਖਾ ਬੰਦ ਕਰੋ।
- ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੋਲਰ ਊਰਜਾ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰੋ।
- ਕਾਰ ਦੀ ਥਾਂ ਸਾਈਕਲ ਜਾਂ ਪਬਲਿਕ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰੋ।
4. ਜਲ ਬਚਾਓ
- ਨਲਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲਾ ਨਾ ਛੱਡੋ।
- ਬਾਥਰੂਮ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਤੋਂ ਬਚੋ।
- ਵਰਖਾ ਜਲ ਸੰਚਯਨ (Rainwater Harvesting) ਨੂੰ ਅਪਣਾਓ।
5. ਵਾਤਾਵਰਨ ਬਾਰੇ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰੋ
- ਬच्चਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ ਸਿਖਾਓ।
- ਸਕੂਲ, ਮੁਹੱਲੇ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸਿੱਖਿਆ ਫੈਲਾਓ।
ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦਿਵਸ
ਭਾਰਤ ਜਿਹੇ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਘਣੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਹਨ। ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਕੂੜੇ ਦਾ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਿਪਟਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਪਰ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ, ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ, ਸੂਰਜੀ ਊਰਜਾ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ, ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਦੁਬਾਰਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਵਰਗੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹੁਣ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵੱਧ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ
- ਹਰ ਸਾਲ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਦਿਵਸ ‘ਤੇ ਪੋਸਟਰ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ, ਪੇਂਟਿੰਗ, ਭਾਸ਼ਣ, ਅਤੇ ਪੌਦਾ-ਰੋਪਣ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ।
- ਪਰ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਦਿਨ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਹਰ ਦਿਨ ਇਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਭਾਈਏ।
- 22 ਅਪ੍ਰੈਲ ਦਾ ਦਿਨ ਸਾਨੂੰ ਸੋਚਣ ‘ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ— ਕੀ ਅਸੀਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਧਰਤੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖ ਰਹੇ ਹਾਂ? ਜਾਂ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣਾ ਫਾਇਦਾ ਸੋਚ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਰਹੇ ਹਾਂ?
- ਧਰਤੀ ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਦਿੰਦੀ ਹੈ— ਖਾਣਾ, ਪਾਣੀ, ਹਵਾ, ਅਤੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ। ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਵਾਪਸ ਕਰੀਏ।
ਤਾਂ ਇਸ ਧਰਤੀ ਦਿਵਸ ‘ਤੇ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸੰਕਲਪ ਲੈਈਏ:
- ਇੱਕ ਮਾੜੀ ਆਦਤ ਛੱਡੋ (ਜਿਵੇਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ),
- ਅਤੇ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਆਦਤ ਅਪਣਾਓ (ਜਿਵੇਂ ਪੇੜ ਲਗਾਉਣਾ, ਪਾਣੀ ਬਚਾਉਣਾ)।
