ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖ਼ਾਸ ਪਰਵ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਾਵਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਸੁਹਾਗਣ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਲਈ ਵਰਤ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕੁਆਰੀ ਕੁੜੀਆਂ ਵੀ ਇਹ ਵਰਤ ਆਪਣੇ ਮਨਮੁਖ ਵਰ ਦੇ ਮਿਲਣ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਨਾਲ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ 2025 ਇਸ ਸਾਲ 27 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਮਨਾਈ ਜਾਵੇਗੀ, ਜੋ ਸਾਵਣ ਦੇ ਸ਼ੁਕਲ ਪੱਖ ਦੀ ਤ੍ਰੀਤੀਆ ਤਿਥੀ ਨੂੰ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਦੀ ਪੂਜਾ ਵਿਧੀ, ਮੁਹੂਰਤ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕਈ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਗੱਲਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਨਾ ਹਰ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ 2025 ਦੀ ਤਿਥੀ ਅਤੇ ਮੁਹੂਰਤ
ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ ਸਾਵਣ ਮਾਸ ਦੀ ਸ਼ੁਕਲ ਪੱਖ ਦੀ ਤ੍ਰੀਤੀਆ ਤਿਥੀ ਨੂੰ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੰਚਾਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 2025 ਵਿੱਚ ਇਹ ਤਿਥੀ 26 ਜੁਲਾਈ ਦੀ ਰਾਤ 10:41 ਵਜੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ 27 ਜੁਲਾਈ ਦੀ ਰਾਤ 10:41 ਵਜੇ ਤੱਕ ਰਹੇਗੀ। ਧਾਰਮਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਉਦਯਾ ਤਿਥੀ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨਾਉਣਾ ਸ਼ੁਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ 27 ਜੁਲਾਈ 2025 ਨੂੰ ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ ਦਾ ਪਰਵ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਈ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਪੂਜਾ, ਵਰਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਹੱਤਵ
ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਦੇਵੀ ਪਾਰਵਤੀ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਵਿਆਹ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੌਰਾਣਿਕ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੇਵੀ ਪਾਰਵਤੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨਾਲ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਪਾਰਵਤੀ ਦਾ ਦਿਲ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਲਈ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਤਪੱਸਿਆ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਪੱਸਿਆ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਲਈ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਹ ਸ਼ੁਭ ਦਿਨ ਸਾਵਣ ਦੇ ਸ਼ੁਕਲ ਪੱਖ ਦੀ ਤ੍ਰੀਤੀਆ ਤਿਥੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਪਰਵ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਹਰਿਆਲੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਸਾਵਣ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਲੀ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਇਸੇ ਲਈ ਇਸਨੂੰ "ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਔਰਤਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਸਮ੍ਰਿਧੀ ਲਈ ਵੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ ਪੂਜਾ ਵਿਧੀ
ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ ਦੀ ਪੂਜਾ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਖ਼ਾਸ ਧਾਰਮਿਕ ਅਨੁਸ਼ਠਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਵਧਾਨੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਨਿਭਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਪੂਜਾ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ: ਵਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਾਤਵਿਕ ਆਹਾਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹਿੰਦੀ ਲਗਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਵਰਤ ਦੀ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ।
- ਸਵੇਰ ਦਾ ਆਰੰਭ: ਵਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਜਲਦੀ ਉੱਠ ਕੇ ਸਨਾਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਵਸਤਰ ਪਾਉਣ। ਇਸ ਦਿਨ ਕਾਲੇ, ਸਲੇਟੀ ਜਾਂ ਜਾਮਨੀ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਰੰਗ ਵਰਤ ਲਈ ਸ਼ੁਭ ਨਹੀਂ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ।
- ਸ਼ਿੰਗਾਰ: ਨਵੇਂ ਵਸਤਰ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 16 ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਹਿੰਦੀ, ਗਹਿਣੇ ਅਤੇ ਹਲਕਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
- ਪੂਜਾ ਸਥਾਨ ਸਜਾਉਣਾ: ਪੂਜਾ ਲਈ ਇੱਕ ਚੌਕੀ ਉੱਤੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਵਸਤਰ ਵਿਛਾਓ। ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਮਾਤਾ ਪਾਰਵਤੀ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰੋ। ਜੇਕਰ ਖੁਦ ਮੂਰਤੀ ਨਾ ਬਣਾ ਸਕੋ ਤਾਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੀ ਇਹ ਮੂਰਤੀਆਂ ਖਰੀਦੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਪੂਜਾ ਅਨੁਸ਼ਠਾਨ: ਮਾਤਾ ਪਾਰਵਤੀ ਨੂੰ ਸਿੰਦੂਰ ਲਗਾਓ ਅਤੇ ਸੁਹਾਗ ਦੇ ਸਮਾਨ ਅਰਪਿਤ ਕਰੋ। ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਨੂੰ ਫੁੱਲ, ਧੂਪ, ਫਲ ਅਤੇ ਨੈਵੇਦਯ ਅਰਪਿਤ ਕਰੋ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ ਦੀ ਕਥਾ ਸੁਣੋ ਅਤੇ ਆਰਤੀ ਕਰੋ।
- ਵਰਤ ਦਾ ਸੰਕਲਪ: ਪੂਜਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਕਲਪ ਲਓ ਅਤੇ ਦਿਨ ਭਰ ਵਰਤ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰੋ। ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਵਰਤ ਖੋਲੋ।
ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ ਦੌਰਾਨ ਕੀ ਕਰੋ?
ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ ਦੇ ਦਿਨ ਔਰਤਾਂ ਪੂਰਾ ਦਿਨ ਵਰਤ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪਤੀ ਦੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਲਈ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਪਾਰਵਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦਿਨ ਵਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਝੂਲਾ ਝੂਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਸੁੱਖ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸਮ੍ਰਿਧੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖ਼ਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ਕੱਚੇ ਆਮ, ਨੀਮ ਦੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ, ਗੁੜ ਅਤੇ ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਪੌਦੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਊਰਜਾ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ।
ਸਾਵਣ ਮਾਸ ਅਤੇ ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੰਬੰਧ
ਸਾਵਣ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਲ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ੁਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੌਰਾਨ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਵਣ ਦੇ ਵਰਤ, ਭਜਨ-ਕੀਰਤਨ, ਸ਼ਿਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਮਾਹ ਵਿੱਚ ਪੈਣ ਵਾਲੀ ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ, ਸਾਵਣ ਦੀ ਹਰਿਆਲੀ ਅਤੇ ਸਮ੍ਰਿਧੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਵ ਨਾ ਕੇਵਲ ਧਾਰਮਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ 'ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਮਿਲਦੀ-ਜੁਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਭੇਂਟਾ-ਬੀਣਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ: ਕੁਦਰਤੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ
ਇਸ ਪਰਵ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੱਖ ਹੈ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਖ਼ਾਸ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਹਰਿਆਲੇ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ। ਸਾਵਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਖੇਤ-ਖਲਿਆਣ, ਰੁੱਖ-ਪੌਦੇ ਹਰੇ-ਭਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹਰਿਆਲੀ ਛਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਇਸ ਹਰਿਆਲੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ ਦੇ ਦਿਨ ਕੱਚੇ ਆਮ ਦੇ ਪੱਤੇ ਅਤੇ ਗੁੜ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਕਵਾਨ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸੁਆਦੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਿਹਤ ਲਈ ਵੀ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਧੰਨਵਾਦ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਵੀ ਹੈ।
ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ 2025 ਦਾ ਪਰਵ ਨਾ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਵਰਤ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਹ ਸਾਵਣ ਦੀ ਹਰਿਆਲੀ ਅਤੇ ਸਮ੍ਰਿਧੀ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਪਤੀ ਲਈ ਸਿਹਤ, ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਦੀਰਘਾਯੁ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਪੂਜਾ-ਪਾਠ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਹ ਪਰਵ ਸਮਾਜਿਕ ਮੇਲ-ਜੋਲ ਦਾ ਵੀ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਸਾਵਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਹਰਿਆਲੀ ਤੀਜ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਊਰਜਾ, ਸੁੱਖ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸੌਭਾਗ्य ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਇਸ ਦਿਨ ਵਰਤ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਇਸ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
