ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮਹਾਨ ਕਲਾਕਾਰ ਹੋਏ ਨੇ, ਪਰ ਕੁਝ ਹਸਤੀਆਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ ਜਿਹੜੀਆਂ ਆਪਣੀ ਬਹੁਮੁਖੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਤੇ ਅਦਭੁਤ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਕਾਰਨ ਸਦਾਬਹਾਰ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇ। ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਹਸਤੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਪਲੇਬੈਕ ਸਿੰਗਿੰਗ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਦਾ ਜਾਦੂ ਚਲਾਇਆ, ਸਗੋਂ ਐਕਟਿੰਗ, ਡਾਇਰੈਕਸ਼ਨ ਤੇ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਤੇ ਕਾਰਜਸ਼ੈਲੀ ਅੱਜ ਵੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਤੇ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਊਂਦੀ ਹੈ।
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਸੰਘਰਸ਼
ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਜਨਮ 4 ਅਗਸਤ 1929 ਨੂੰ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਖੰਡਵਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਆਭਾਸ ਕੁਮਾਰ ਗਾਂਗੁਲੀ ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਚਾਰ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚੌਥੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਸਨ। ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਆਪਣੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕਦੇ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਹੋਏ, ਤੇ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀ ਜਨਮ-ਭੂਮੀ ਖੰਡਵਾ ਦਾ ਮਾਣ ਨਾਲ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬੀ ਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ। ਇੰਦੌਰ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਚੀਅਨ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਸੋਚ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅੱਗੇ ਵੱਧਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੌਰਾਨ ਕਾਲਜ ਦੀ ਕੈਂਟੀਨ ਤੋਂ ਉਧਾਰ ਲੈ ਕੇ ਖਾਣਾ ਖਰੀਦਣ ਦੀ ਆਦਤ ਸੀ। ਇਹ ਛੋਟੀ-ਛੋਟੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੀਆਂ ਨੇ – ਇੱਕ ਸਰਲ, ਸਹਿਜ ਤੇ ਨਿਡਰ ਇਨਸਾਨ ਜੋ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਹਾਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।
ਐਕਟਿੰਗ ਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਲਮ ‘ਸ਼ਿਕਾਰੀ’ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਐਕਟਿੰਗ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਅਸ਼ੋਕ ਕੁਮਾਰ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦੇ ਸਫਲ ਅਦਾਕਾਰ ਸਨ। ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਗਾਇਕ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਗਾਣੇ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ 1948 ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਲਮ ‘ਜਿੱਦੀ’ ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਪਰ ਇਹ ਸਫਲਤਾ ਦੀ ਸੀੜੀ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕੀ। ਉਹ ਐਕਟਿੰਗ ਤੇ ਗਾਇਕੀ ਦੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। 1951 ਵਿੱਚ ਉਹ ਫ਼ਿਲਮ ‘ਆੰਦੋਲਨ’ ਦੇ ਹੀਰੋ ਬਣੇ, ਪਰ ਫ਼ਿਲਮ ਅਸਫਲ ਰਹੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਬਰੇਕ 1954 ਵਿੱਚ ਬਿਮਲ ਰਾਏ ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ‘ਨੌਕਰੀ’ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਜਵਾਨ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਆਇਆ, ਜਿਸਨੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਐਕਟਿੰਗ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੂੰ ਜਗ੍ਹਾ ਦਿਵਾਈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ‘ਚਲਤੀ ਕਾ ਨਾਮ ਗਾੜੀ’ ਵਰਗੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਦਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਹੋਰ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।
ਗਾਇਕੀ ਦੀ ਜਾਦੂਈ ਦੁਨੀਆ
ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜੋ ਪਛਾਣ ਮਿਲੀ, ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਆਵਾਜ਼ ਤੇ ਭਾਵਪੂਰਨ ਗਾਇਕੀ ਕਾਰਨ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਤਾਮਿਲ, ਮਰਾਠੀ, ਅਸਮੀ, ਗੁਜਰਾਤੀ, ਕੰਨੜ, ਭੋਜਪੁਰੀ, ਮਲਿਆਲਮ, ਉੜੀਆ ਤੇ ਉਰਦੂ ਵਰਗੀਆਂ ਕਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਣੇ ਗਾਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਗਪਗ 16,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਗਾਣੇ ਗਾ ਕੇ ਇੱਕ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਕਿਸੇ ਲਈ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਾਣੇ ਸਿਰਫ ਸੰਗੀਤ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਭਾਵਾਂ ਦਾ ਸਮੁੰਦਰ ਸਨ। ਚਾਹੇ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਗਾਣਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਹਾਸ्य ਗੀਤ, ਹਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਐਸ.ਡੀ. ਬਰਮਨ, ਆਰ.ਡੀ. ਬਰਮਨ ਵਰਗੇ ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ, ਜੋ ਸਦਾਬਹਾਰ ਬਣ ਗਈਆਂ। ‘ਤੇਰਾ ਮਸਤਾਨਾ ਪਿਆਰ ਮੇਰਾ ਦੀਵਾਨਾ’, ‘ਫੰਟੂਸ਼’ ਦਾ ‘ਦੁਖੀ ਮਨ ਮੇਰੇ’, ‘ਝੂਮਰੂ’ ਵਰਗੇ ਗਾਣੇ ਅੱਜ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜੇਹਨ ਵਿੱਚ ਬਸੇ ਹੋਏ ਨੇ।
ਪਲੇਬੈਕ ਸਿੰਗਰ ਤੋਂ ਮਹਾਨਾਇਕ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ
ਜਦੋਂ ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਪਲੇਬੈਕ ਸਿੰਗਿੰਗ ਵਿੱਚ ਕਦਮ ਰੱਖਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕੇਸ਼, ਮੰਨਾ ਡੇ, ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ ਵਰਗੇ ਦਿੱਗਜ ਗਾਇਕਾਂ ਦਾ ਵਰਚਸ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਦੂ ਸੀ ਜੋ ਕਈ ਵੱਡੇ ਅਦਾਕਾਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਦੇਵ ਆਨੰਦ, ਰਾਜੇਸ਼ ਖੰਨਾ, ਅਮਿਤਾਭ ਬਚਨ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਦੇ ਨਾਲ ਇੰਨੀ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਘੁਲ ਗਈ ਕਿ ਸੁਣਨ ਵਾਲਾ ਮੰਨਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਆਵਾਜ਼ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੀ ਹੈ।
ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਸਿਰਫ ਗਾਇਕ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸਫਲ ਅਦਾਕਾਰ ਤੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਆਪਣੀ ਛਾਪ ਛੱਡੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 81 ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਐਕਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਤੇ 18 ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ‘ਪੜੋਸਨ’ ਵਿੱਚ ਨਿਭਾਈ ਗਈ ਮਸਤ-ਮੌਲਾ ਕਿਰਦਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਹਾਸੇ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਮਰ ਹੈ।
ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਤਾਰ-ਚੜ੍ਹਾਅ
ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਜੀਵਨ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਤੇ ਗੀਤਾਂ ਵਾਂਗ ਰੰਗੀਨ ਤੇ ਜਟਿਲ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚਾਰ ਵਾਰ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਵਿਆਹ ਬੰਗਾਲੀ ਅਦਾਕਾਰਾ ਰੂਮਾ ਗੁਹਾ ਠਾਕੁਰਤਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ 1950 ਤੋਂ 1958 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ। ਦੂਸਰੀ ਪਤਨੀ ਸੀ ਮਧੁਬਾਲਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ 1960 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਮਧੁਬਾਲਾ ਦੇ ਸਿਹਤ ਸਬੰਧੀ ਕਾਰਨਾਂ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮਤਭੇਦਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਰਿਸ਼ਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਰਿਹਾ। ਮਧੁਬਾਲਾ ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਯੋਗਿਤਾ ਬਾਲੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਚੱਲਿਆ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੀਨਾ ਚਾਂਦਾਵਰਕਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਜੀਵਨ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਐਕਟਿੰਗ ਦੇ ਜਜ਼ਬੇ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ।
ਆਪਾਤਕਾਲ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ
1975 ਦੇ ਆਪਾਤਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਈ ਦਬਾਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਤੇ ਆਕਾਸ਼ਵਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਲੱਗ ਗਈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਆਮਦਨ ਕਰ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਛਾਪੇ ਪਏ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਾਤਕਾਲ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰ ਸੋਚ ਤੇ ਸੱਚਾਈ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਦਾ ਸਬੂਤ ਸੀ।
ਸੰਘਰਸ਼ ਤੋਂ ਸਫਲਤਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ
ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਸਫਰ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਕਲਾਕਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਥਾਪਿਤ ਸਨ। ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਫ਼ਿਲਮ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲਾ ਇੰਨਾ ਤੇਜ਼ ਸੀ ਕਿ ਨਵੋਦਿਤ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ। ਪਰ ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਜ਼ਬੇ, ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨਾਲ ਹਰ ਰੁਕਾਵਟ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਹਰ ਅਦਾਕਾਰ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਢਾਲਿਆ ਤੇ ਹਰ ਗੀਤ ਨੂੰ ਜੀਵੰਤ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਤਿਕਾਰ ਤੇ ਵਿਰਾਸਤ
ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਅੱਠ ਵਾਰ ਫ਼ਿਲਮਫੇਅਰ ਐਵਾਰਡਾਂ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਰਿਕਾਰਡ ਹੈ। ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਐਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ‘ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਐਵਾਰਡ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਾਣੇ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ, ਐਕਟਿੰਗ ਤੇ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਅੱਜ ਵੀ ਕਈ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਤੇ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਹੈ।
ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਕਲਾਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਕਲਾਕਾਰ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਹੁ-ਆਯਾਮੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨਾਲ ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਤੇ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਅਮਰ ਬਣਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਛੁਪਿਆ ਜਾਦੂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਐਕਟਿੰਗ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਲਗਨ ਨਾਲ ਹਰ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਅੱਜ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਮਹਾਨਾਇਕ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਯਾਦ ਰੱਖੀ ਜਾਵੇਗੀ।
