ਮਹਾਨ ਧਾਵਕ ਮਿਲਖ਼ਾ ਸਿੰਘ: ਜੀਵਨ, ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ

ਮਿਲਖ਼ਾ ਸਿੰਘ (20 ਨਵੰਬਰ 1929 – 18 ਜੂਨ 2021) ਭਾਰਤੀ ਖੇਡ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਚਮਕਦਾਰ ਸਿਤਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ‘ਫਲਾਈਂਗ ਸਿੱਖ’ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ, ਉਹ ਟ੍ਰੈਕ ਐਂਡ ਫੀਲਡ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਧਾਵਕ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਲਗਨ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਬਲਕਿ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ। ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਖੇਡਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਮੰਡਲ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ 400 ਮੀਟਰ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਸੋਨ ਤਮਗਾ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਐਥਲੀਟ ਬਣੇ।

ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ

ਮਿਲਖ਼ਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਨਵੰਬਰ 1929 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੋਵਿੰਦਪੁਰਾ ਨਾਮਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੋਟ ਅਡੂ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿੱਖ ਰਾਠੌਰ ਰਾਜਪੂਤ ਸੀ। ਵੰਡ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੁੱਖ ਆਇਆ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਅਨਾਥ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਇੱਕ ਭਰਾ ਅਤੇ ਦੋ ਭੈਣਾਂ ਵੰਡ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦੇਖੀਆਂ।

ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਭਾਰਤ ਆਏ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਰਹੇ। ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਇੰਨੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਵਾਰ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ ਵੀ ਗਏ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟਰੇਨ ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਟਿਕਟ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤ੍ਰਾਸਦੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਭਰਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਨਵਾਂ ਅਧਿਆਇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।

ਖੇਡਾਂ ਵੱਲ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ

ਮਿਲਖ਼ਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਕਦਮ ਸੈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਸੈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗਏ, ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਦਾ ਸਿਖਲਾਈ ਮਿਲੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਮੌਕੇ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਲਗਨ ਨਾਲ ਅਪਣਾਇਆ। ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਲਗਨ ਦੇ ਚਲਦੇ ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਚੰਗੇ ਖਿਡਾਰੀ ਬਣ ਗਏ। 1951 ਵਿੱਚ ਸੈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਿਰੰਤਰ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ। ਇਸੇ ਮਿਹਨਤ ਦੇ ਦਮ 'ਤੇ ਉਹ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਮੰਡਲ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਮ ਰੋਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਹ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਲਗਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਹਾਨ ਐਥਲੀਟਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੰਚ 'ਤੇ ਸਫਲਤਾ

ਮਿਲਖ਼ਾ ਸਿੰਘ ਨੇ 1956 ਦੇ ਮੈਲਬੌਰਨ ਓਲੰਪਿਕ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਵ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 200 ਮੀਟਰ ਅਤੇ 400 ਮੀਟਰ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤਜਰਬੇ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਤਮਗਾ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤ ਸਕੇ। ਪਰ ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਬਿਹਤਰੀਨ ਧਾਵਕਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਾਰਲਸ ਜੈਨਕਿਨਜ਼ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਮਿਲੀ। ਇਸ ਤਜਰਬੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਿੱਤੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1958 ਦੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਮੰਡਲ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਖ਼ਾ ਸਿੰਘ ਨੇ 400 ਮੀਟਰ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਸੋਨ ਤਮਗਾ ਜਿੱਤ ਕੇ ਨਵਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਰਚਿਆ। ਉਸੇ ਸਾਲ ਕਟਕ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਿਕਾਰਡ ਵੀ ਤੋੜੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਚੌਥਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਾਗਰਿਕ ਸਨਮਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਸਨਮਾਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ।

1960 ਦੇ ਰੋਮ ਓਲੰਪਿਕ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਦੌੜ

ਮਿਲਖ਼ਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਯਾਦਗਾਰ ਦੌੜ 1960 ਦੇ ਰੋਮ ਓਲੰਪਿਕ ਵਿੱਚ 400 ਮੀਟਰ ਫਾਈਨਲ ਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਦੌੜ ਲਗਾਈ ਅਤੇ 200 ਮੀਟਰ ਤੱਕ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸਨ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਥੋੜੀ ਧੀਮੀ ਪੈ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਚੌਥੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਰਹੇ। ਇਹ ਦੌੜ ਬਹੁਤ ਕਰੀਬੀ ਸੀ, ਇੰਨੀ ਕਿ ਜੇਤੂ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਫੋਟੋ-ਫਿਨਿਸ਼ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੌੜ ਦਾ 45.73 ਸੈਕਿੰਡ ਦਾ ਸਮਾਂ 40 ਸਾਲ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਿਕਾਰਡ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਕਾਬਲੀਅਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਮਿਲਖ਼ਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ "ਸਭ ਤੋਂ ਮਾੜੀ ਯਾਦ" ਦੱਸਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਥੋੜਾ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਾਵਧਾਨੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਅਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ, ਤਾਂ ਨਤੀਜਾ ਬਿਹਤਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਤਜਰਬਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਅੱਗੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਿੱਖਿਆ ਬਣ ਗਿਆ, ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੇਡ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ।

ਉਪਲਬਧੀਆਂ ਅਤੇ ਯੋਗਦਾਨ

ਮਿਲਖ਼ਾ ਸਿੰਘ ਨੇ 1962 ਦੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਸੋਨ ਤਮਗਾ ਜਿੱਤ ਕੇ ਆਪਣੀ ਚਮਕ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1964 ਦੇ ਟੋਕੀਓ ਓਲੰਪਿਕ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਵ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਵਾਰ ਉਹ ਤਮਗਾ ਜਿੱਤਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇ, ਫਿਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੌੜਨ ਦੀ ਖਾਸ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਕਠਿਨ ਮਿਹਨਤ ਨੇ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਖੇਡਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਹਾਨ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਾਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।

ਸੈਨਾਂ ਤੋਂ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਿਲਖ਼ਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿੱਚ ਖੇਡ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੰਭਾਲੀ। ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖੇਡਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਵਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। 2001 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਅਰਜੁਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਿਰਫ਼ ਸਰਗਰਮ ਖਿਡਾਰੀ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸਨਮਾਨ ਲੈਣ ਤੋਂ ਮਨਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਮਿਲਖ਼ਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ

ਮਿਲਖ਼ਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਨਿਰਮਲ ਸੈਣੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਖ਼ੁਦ ਇੱਕ ਬਿਹਤਰੀਨ ਖਿਡਾਰਨ ਸਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਵਾਲੀਬਾਲ ਟੀਮ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਕਪਤਾਨ ਰਹਿ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਬੱਚੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜੀਵ ਮਿਲਖ਼ਾ ਸਿੰਘ ਗੋਲਫ਼ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਣਿਆ-ਪਛਾਣਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, 1999 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ਹੀਦ ਜਵਾਨ ਦੇ ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਗੋਦ ਵੀ ਲਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।

18 ਜੂਨ 2021 ਨੂੰ ਮਿਲਖ਼ਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਉਹ 91 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਕੋਵਿਡ-19 ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋਈ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਮਹਾਮਾਰੀ ਸੀ। ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨਿਰਮਲ ਸੈਣੀ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਚਲ ਵਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਸਾਥੀ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਮਿਲਖ਼ਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਕਈ ਤਮਗੇ ਜਿੱਤੇ, ਬਲਕਿ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਧੀਰਜ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਅੱਜ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਕਈ ਸਟੇਡੀਅਮ ਅਤੇ ਖੇਡ ਸੰਸਥਾਨ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਖੇਡਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮਿਲਖ਼ਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਡ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਅਮਰ ਖੇਡ ਨਾਇਕ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ।

```