ઇલાહાબાદ હાઇકોર્ટે બહુવિવાહ સાથે જોડાયેલા એક મહત્વપૂર્ણ કેસની સુનાવણી કરતાં મુસ્લિમ પુરુષો દ્વારા એક કરતાં વધુ લગ્ન કરવાની પ્રવૃત્તિ પર કડક ટિપ્પણી કરી છે. કોર્ટે કહ્યું કે “મુસ્લિમ પુરુષો પોતાના વ્યક્તિગત સ્વાર્થ અને સુવિધા માટે બહુવિવાહનો સહારો લઈ રહ્યા છે.”
ઉત્તર પ્રદેશ: ઇલાહાબાદ હાઇકોર્ટે મુસ્લિમ બહુવિવાહ સાથે જોડાયેલા એક મહત્વના કેસમાં સુનાવણી કરતાં સ્પષ્ટ અને કડક વલણ અપનાવ્યું છે. ન્યાયમૂર્તિ અજય કુમાર શ્રીવાસ્તવની એકલ પીઠે કહ્યું કે “કુરાને બહુવિવાહની મંજૂરી કેટલીક ખાસ પરિસ્થિતિઓ અને કડક શરતો હેઠળ આપી છે, પરંતુ આજના સમયમાં મુસ્લિમ પુરુષો પોતાના ખાનગી સ્વાર્થ, સુવિધા અને ઇચ્છાઓની પૂર્તિ માટે આ પ્રાવધાનનો દુરુપયોગ કરી રહ્યા છે.”
કેસ શું હતો?
યાચિકાકર્તા એક મુસ્લિમ મહિલા હતી, જેણે પોતાના પતિ વિરુદ્ધ યાચિકા દાખલ કરીને આરોપ લગાવ્યો હતો કે તેનો પતિ તેની પરવાનગી વગર અને યોગ્ય કારણ બતાવ્યા વગર બીજા લગ્ન કરવા જઈ રહ્યો છે. મહિલાએ કોર્ટ પાસેથી માંગ કરી હતી કે બીજા લગ્ન પર રોક લગાવવામાં આવે અને તેને ન્યાય અપાવે. મહિલા તરફથી દલીલ કરવામાં આવી હતી કે તે પહેલાથી જ પોતાના પતિ સાથે वैध वैवाहिक સંબંધમાં છે અને તેના પતિએ તેને તલાક આપ્યો નથી, કે કોઈ ધાર્મિક કે સામાજિક કારણ જણાવ્યું નથી જેના આધારે તે બીજા લગ્ન કરી રહ્યો છે.
હાઇકોર્ટની તીખી ટિપ્પણી
કોર્ટે સુનાવણી દરમિયાન કહ્યું, કુરાને બહુવિવાહની મંજૂરી કોઈ ખાસ પરિસ્થિતિમાં આપી છે — જેમ કે યુદ્ધ કે આપત્તિના સમયે જ્યારે સમાજમાં વિધવાઓ અને બેસહારા મહિલાઓની સંખ્યા વધી જાય છે. તે પરિસ્થિતિમાં સામાજિક સંતુલન અને સુરક્ષા માટે તેને વિકલ્પ રૂપે રાખવામાં આવ્યો હતો, નહીં કે વ્યક્તિગત ઇચ્છાઓની પૂર્તિ માટે.
કોર્ટે એ પણ ઉમેર્યું કે કુરાને એક કરતાં વધુ લગ્ન કરવાની મંજૂરી તો આપી છે, પરંતુ તેની સાથે ન્યાય, સમાનતા અને પારિવારિક જવાબદારીની કડક શરતો જોડી છે. જો કોઈ પુરુષ તે બધી શરતો પૂર્ણ કરી શકતો નથી, તો બહુવિવાહની મંજૂરીનો ઉપયોગ ધાર્મિક છૂટ નહીં, પરંતુ સામાજિક અન્યાય ગણવામાં આવશે.
ફેસલો શું આવ્યો?
ઇલાહાબાદ હાઇકોર્ટે યાચિકાકર્તા મહિલાના પક્ષમાં ફેસલો આપતાં સ્પષ્ટ કર્યું કે પહેલી પત્નીની સંમતિ વગર અને યોગ્ય સામાજિક-ધાર્મિક કારણ વગર બીજા લગ્ન કરવા એ શરિયતની આત્મા અને સંવિધાનની ભાવના — બંનેના વિરુદ્ધ છે. કોર્ટે પતિને બીજા લગ્ન કરવાથી રોક્યો અને તેને પારિવારિક દાયિત્વોના નિર્વાહનો નિર્દેશ આપ્યો.
કોર્ટે એ પણ કહ્યું કે આ સમય છે જ્યારે મુસ્લિમ સમુદાયની અંદર આ વિષય પર ખુલી ચર્ચા થાય અને ધાર્મિક શિક્ષણોને સાચા સંદર્ભમાં સમજવામાં આવે, નહીં કે તેનો ઉપયોગ વ્યક્તિગત સુવિધા અનુસાર વાળવામાં આવે.
પ્રતિક્રિયાઓ
આ ફેસલા પછી દેશભરમાં સામાજિક સંસ્થાઓ, મહિલા અધિકાર જૂથો અને ધાર્મિક વિદ્વાનો વચ્ચે હલચલ જોવા મળી રહી છે. અખિલ ભારતીય મુસ્લિમ મહિલા સંઘની અધ્યક્ષ શબનમ પરવીને કહ્યું, આ એક ઐતિહાસિક ફેસલો છે. આ મુસ્લિમ મહિલાઓના અધિકારોને મજબૂતી આપે છે અને કુરાનના અસલ શિક્ષણો તરફ સમાજને પાછા ફરવાનો મોકો આપે છે.
જ્યારે, ઓલ ઇન્ડિયા મુસ્લિમ પર્સનલ લો બોર્ડના પ્રવક્તાએ કહ્યું, “કોર્ટનો ફેસલો સામાજિક ચેતનાને જાગૃત કરનારો છે, પરંતુ એ પણ જરૂરી છે કે ધાર્મિક પ્રથાઓની સંવિધાનિક વ્યાખ્યા સંવેદનશીલતાથી કરવામાં આવે.
ધાર્મિક સંદર્ભમાં શું કહે છે કુરાન?
કુરાનની આયત 4:3માં કહેવાયું છે કે જો તમે ન્યાય કરી શકો તો જ એક કરતાં વધુ લગ્ન કરો, અન્યથા એક જ પત્ની રાખો. તેનો અર્થ એ છે કે બહુવિવાહ કોઈ મૂળભૂત અધિકાર નથી, પરંતુ સામાજિક પરિસ્થિતિઓમાં ન્યાય સાથે અપનાવવામાં આવતી વ્યવસ્થા છે.
