ਤੁਰਕੀ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਨੇੜਲਾ ਦੋਸਤ ਹੈ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਆਜ ਦਰਾਂ (interest rates) ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਤੁਰਕੀ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ 10 ਅਗਸਤ 2018 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਮਰੀਕਾ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਹੇ ਝਗੜੇ ਕਾਰਨ ਤੁਰਕੀ ਦੀ ਕਰੰਸੀ ਲੀਰਾ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡਿੱਗ ਗਈ ਸੀ।
ਤੁਰਕੀ: ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਜਿੱਥੇ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਜ ਦਰਾਂ ਘੱਟ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਨੇੜਲਾ ਦੋਸਤ ਤੁਰਕੀ ਡੂੰਘੇ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਫਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਤੁਰਕੀ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ ਦਰ (ਪਾਲਿਸੀ ਰੇਟ) ਇਸ ਸਮੇਂ 46% ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਕੜਾ ਭਾਰਤ ਦੀ 5.5% ਦੀ ਦਰ ਤੋਂ ਲਗਪਗ ਨੌ ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਤੁਰਕੀ ਦੀ ਇਹ ਮਾੜੀ ਹਾਲਤ 2018 ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਨਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਣਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦੀ ਮੁਦਰਾ 'ਲੀਰਾ' ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡਿੱਗ ਗਈ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦਾ 'ਭਰਾ' ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੀ ਇਸੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਚੱਲਦਿਆਂ ਦਿਵਾਲੀਆ ਹੋਣ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।
ਤੁਰਕੀ ਵਿੱਚ ਸੰਕਟ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ: ਅਮਰੀਕਾ ਨਾਲ ਝਗੜੇ ਨੇ ਤੋੜੀ ਕਮਰ
ਤੁਰਕੀ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਪਤਨ 10 ਅਗਸਤ 2018 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਤਤਕਾਲੀ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਨੇ ਤੁਰਕੀ 'ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਸਦੀ ਵਜਾਹ ਸੀ ਤੁਰਕੀ ਵੱਲੋਂ ਅਮਰੀਕੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਇੱਕ ਪਾਦਰੀ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ। ਟਰੰਪ ਨੇ ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਸਟੀਲ ਅਤੇ ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ 'ਤੇ ਟੈਰਿਫ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਰਕੀ ਦੀ ਮੁਦਰਾ 'ਲੀਰਾ' ਦਾ ਭਾਰੀ ਅਵਮੁੱਲਿਅਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਮਹਿਜ਼ 47 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲੀਰਾ, ਡਾਲਰ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 35% ਡਿੱਗ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਰਕੀ ਕਦੇ ਵੀ ਪਟੜੀ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਵਾਪਸ ਆ ਸਕਿਆ।
ਇਸ ਸੰਕਟ ਨੇ ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਮਹਿੰਗਾਈ ਆਸਮਾਨ ਛੂਹਣ ਲੱਗੀ, ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵਧੀ ਅਤੇ ਬੈਂਕਾਂ ਤੋਂ ਲੋਨ ਲੈਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਤੁਰਕੀ ਵਿੱਚ ਵਿਆਜ ਦਰਾਂ ਇੰਨੀਆਂ ਉੱਚੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਵਪਾਰੀ ਜਾਂ ਆਮ ਆਦਮੀ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਹੈ।
ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਵਿਆਜ ਦਰਾਂ ਦਾ ਹਾਲ: ਤੁਰਕੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਿਹਤਰ
ਤੁਰਕੀ (46%) ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਆਜ ਦਰ ਅਰਜਨਟੀਨਾ (29%) ਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਆਰਥਿਕ ਅਸਥਿਰਤਾ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੂਸ (20%) ਦਾ ਨੰਬਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਯੂਕਰੇਨ ਯੁੱਧ ਕਾਰਨ ਆਰਥਿਕ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ (14.75%), ਮੈਕਸੀਕੋ (8.5%) ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ (7.25%) ਵੀ ਉੱਚੀਆਂ ਵਿਆਜ ਦਰਾਂ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਰੈਪੋ ਰੇਟ ਵਿੱਚ 50 ਬੇਸਿਸ ਪੁਆਇੰਟ ਦੀ ਕਟੌਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ 5.5% 'ਤੇ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਦਰ ਅਮਰੀਕਾ (4.5%), ਬ੍ਰਿਟੇਨ (4.25%) ਅਤੇ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ (5%) ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਚੀਨ (3%), ਜਾਪਾਨ (0.5%) ਅਤੇ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ (0.25%) ਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਜ ਦਰਾਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਥਿਰ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਕੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੀ ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਰਾਹ 'ਤੇ?
ਤੁਰਕੀ ਵਾਂਗ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਦਰਾ 'ਰੁਪਿਆ' ਲਗਾਤਾਰ ਗਿਰਾਵਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦਿਵਾਲੀਆ ਹੋਣ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਤੁਰਕੀ ਨਾਲ ਮਜ਼ਬੂਤ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਬੰਧ ਬਣਾਏ ਹਨ, ਪਰ ਦੋਨੋਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਹੈ। ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਦਰਾ ਕੋਸ਼ (IMF) ਤੋਂ ਮਦਦ ਲੈਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ।
