આજની બદલાતી જીવનશૈલીમાં લોકોનું ખાનપાન અને શારીરિક પ્રવૃત્તિઓ ખૂબ પ્રભાવિત થઈ છે. આના પરિણામ સ્વરૂપે ઘણી ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ નાની ઉંમરે જ દેખાવા લાગી છે. આમાંથી એક છે હાડકાંની કમજોરી, જેનું મુખ્ય કારણ કેલ્શિયમની ઉણપ માનવામાં આવે છે. સ્વાસ્થ્ય નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે જો સમય રહેતાં કેલ્શિયમની ઉણપ તરફ ધ્યાન ન આપવામાં આવે તો તે હાડકાંને ખોખલા બનાવીને ઓસ્ટિયોપોરોસિસ જેવી ગંભીર સ્થિતિનું કારણ બની શકે છે.
ભારતમાં કેલ્શિયમની ઉણપ: એક ગંભીર ચિંતા
ઘણા અભ્યાસોમાં એ બહાર આવ્યું છે કે ભારતમાં બાળકોથી લઈને વૃદ્ધો સુધી, મોટી સંખ્યામાં લોકો કેલ્શિયમની ઉણપથી પીડાઈ રહ્યા છે. ખાસ કરીને શહેરી વિસ્તારોમાં, શાળાએ જતા લગભગ 60% બાળકો અને કિશોરો આ સમસ્યાથી પ્રભાવિત જોવા મળ્યા છે. આ આંકડો વધુ ચિંતાજનક બને છે કારણ કે બાળપણ અને કિશોરાવસ્થા એ સમય હોય છે જ્યારે હાડકાંનો વિકાસ સૌથી ઝડપથી થાય છે. જો આ ઉંમરે પૂરતા પ્રમાણમાં કેલ્શિયમ ન મળે તો ભવિષ્યમાં ગંભીર પરિણામો સામે આવી શકે છે.
કેમ છે કેલ્શિયમ જરૂરી?
કેલ્શિયમ આપણા શરીરમાં હાડકાં અને દાંતોની મજબૂતી માટે સૌથી જરૂરી ખનિજ છે. આ ઉપરાંત, તે સ્નાયુઓના સંકોચન, ચેતાના સંચાલન, હૃદયના ધબકારા અને હોર્મોન્સના સ્ત્રાવ માટે પણ અત્યંત જરૂરી છે. શરીરમાં 99% કેલ્શિયમ હાડકાં અને દાંતોમાં જમા રહે છે. જ્યારે લોહીમાં તેની ઉણપ થાય છે, ત્યારે શરીર હાડકાંમાંથી કેલ્શિયમ ખેંચીને જરૂરિયાત પૂરી કરે છે, જેનાથી હાડકાં કમજોર થાય છે.
કેલ્શિયમની ઉણપના કારણો
- ઉંમર સાથે શોષણમાં ઘટાડો: જેમ જેમ ઉંમર વધે છે, શરીરમાં કેલ્શિયમ શોષવાની ક્ષમતા ઘટતી જાય છે. 50 વર્ષની ઉંમર પછી, આ સમસ્યા વધુ ગંભીર બની શકે છે.
- હોર્મોનલ ફેરફારો: ખાસ કરીને મહિલાઓમાં રજોનિવૃત્તિ (Menopause) પછી એસ્ટ્રોજન હોર્મોનની ઉણપથી હાડકાંની રચના કમજોર થાય છે.
- વિટામિન ડીની ઉણપ: કેલ્શિયમના શોષણમાં વિટામિન ડીની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા હોય છે. જો શરીરમાં વિટામિન ડીનું પ્રમાણ ઓછું હોય તો કેલ્શિયમ ગમે તેટલું લેવામાં આવે, તે શરીર દ્વારા યોગ્ય રીતે ઉપયોગમાં લેવાઈ શકતું નથી.
- અસંતુલિત આહાર: આજકાલના ખાનપાનમાં જંક ફૂડ, કેફીન, સોડા ડ્રિંક્સ વગેરેનો વધુ પડતો ઉપયોગ અને પૌષ્ટિક ખાદ્ય પદાર્થોની ઉણપ પણ આ સમસ્યાને વધારે છે.
- કિડની અને લીવરના રોગો: આ અંગોની કાર્યપ્રણાલી બગડવાથી કેલ્શિયમનું સ્તર પ્રભાવિત થઈ શકે છે.
કેલ્શિયમની ઉણપના લક્ષણો
- સ્નાયુઓમાં ખેંચાણ
- હાથ-પગમાં સુન્નતા કે ઝણઝણાટ
- નાખુન તૂટવા
- દાંત કમજોર થવા
- થાક અને નબળાઈ
- હાડકાંમાં દુખાવો અથવા વારંવાર ફ્રેક્ચર
કેવી રીતે કરો કેલ્શિયમની ઉણપની પૂર્તિ?
1. કેલ્શિયમયુક્ત આહાર લો
- દૂધ અને દૂધમાંથી બનેલા ઉત્પાદનો: જેમ કે દહીં, પનીર, છાશ
- લીલા પાનવાળા શાકભાજી: જેમ કે પાલક, સરસો, મેથી, કોબી
- ડ્રાયફ્રુટ્સ અને બીજ: ખાસ કરીને બદામ, તલ, અળસી અને સૂર્યમુખીના બીજ
- માછલી: ખાસ કરીને નાની માછલીઓ જેવી કે સારડીન અને સૅલ્મોન
- સોયા ઉત્પાદનો: જેમ કે ટોફુ અને સોયા મિલ્ક
- અંજીર અને ખજુર: આમાં પણ સારું કેલ્શિયમ હોય છે
2. વિટામિન ડીને ભૂલશો નહીં
- રોજ 15-20 મિનિટ સૂર્યમાં બેસો
- ઈંડાની જરદી, મશરૂમ, ફેટી ફિશ વગેરેનું સેવન કરો
- ડોક્ટરની સલાહ પર વિટામિન ડી સપ્લિમેન્ટ પણ લઈ શકાય છે
3. નિયમિત કસરત કરો
- હાડકાંને મજબૂત રાખવા માટે વેઇટ-બેરિંગ એક્સરસાઇઝ જેવી કે ચાલવું, દોડવું, યોગ અને સ્ટ્રેચિંગ ખૂબ ફાયદાકારક છે.
4. ધુમ્રપાન અને દારૂથી દૂર રહો
- આ બંને તત્વો હાડકાંના ઘનત્વને ઘટાડે છે અને કેલ્શિયમની ઉણપ વધારે છે.
નિષ્ણાતોની સલાહ
સ્વાસ્થ્ય નિષ્ણાતો માને છે કે લોકો પોતાની જીવનશૈલીમાં થોડો ફેરફાર કરીને કેલ્શિયમની ઉણપથી બચી શકે છે. ભારતમાં હજુ પણ મોટી સંખ્યામાં લોકો કેલ્શિયમની ન્યૂનતમ જરૂરિયાત પૂરી કરી શકતા નથી. ખાસ કરીને મહિલાઓ અને બાળકો આ પોષક તત્વની ઉણપથી વધુ પ્રભાવિત થાય છે.
ભારતીય આહાર સંશોધન સંસ્થાન મુજબ, એક પુખ્ત વ્યક્તિને રોજ લગભગ 1000 મિલિગ્રામ કેલ્શિયમની જરૂર હોય છે, જ્યારે કિશોરાવસ્થા અને ગર્ભવતી મહિલાઓમાં આ જરૂરિયાત 1200-1300 મિલિગ્રામ સુધી પહોંચી શકે છે.
ઘરેલુ ઉપચારો
- રોજ એક ગ્લાસ દૂધમાં અડધો ચમચો તલ મિક્ષ કરીને પીવો.
- 5-6 પલાળેલા બદામ અને અંજીર સવારે ખાલી પેટ ખાઓ.
- ઘઉં અને ચણાનો સત્તુ પણ કેલ્શિયમનો સારો સ્ત્રોત છે.
- છાશ અને લસ્સીને રોજના આહારમાં સામેલ કરો.
કેલ્શિયમની ઉણપને અવગણવી એ ભવિષ્યમાં મોટી હાડકા સંબંધિત બીમારીઓનું કારણ બની શકે છે, જેમ કે ઓસ્ટિયોપોરોસિસ. વધુ સારું રહેશે કે આપણે હવેથી જ આપણા આહાર અને જીવનશૈલીમાં યોગ્ય ફેરફાર કરીએ અને આપણા શરીરને મજબૂત બનાવીએ. ખાસ કરીને મહિલાઓ અને વૃદ્ધોએ કેલ્શિયમની પૂર્તિ માટે ખાસ ધ્યાન આપવાની જરૂર છે.
```
